Tên di sản : Nhà thờ họ Lê Huy (Nơi thờ Lê Huy Tiêu, Lê Huy Lang)

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 4072/QĐ-UBND

Giới thiệu

Về kết cấu kiến trúc: Nhà thờ họ Lê Huy là một công trình kiến trúc gỗ dân gian truyền thống nằm quay về hướng bắc được cấu trúc theo kiểu chữ Đinh (J) hay còn gọi là chuôi vồ gồm nhà Tiền đường và Hậu cung.

Nhà Tiền đường: có chiều dài 8m, lòng nhà rộng 4,86m, hiên rộng 1,32m, được cấu trúc gồm 3 gian, 2 chái, 4 vì kèo gỗ với tổng số là 18 cột, 6 cột cái (cao 3,55m, chu vi là 0,82m), 8 cột quân (cao 2,63m, chu vi 0,72m), 4 cột hiên 6 (cao 2,4m, chu vi 0,60m). Kích thước chân tảng của cột cái và cột quân vuông 4 mặt (0,33m x 0,33m), chân cột hiên vuông 4 mặt (0,30m x 0,30m). Chiều cao của ngôi nhà tính từ thượng lượng xuống mặt nền là 4,16m. Nền nhà được lát bằng gạch bát.

Kích thước các bước gian theo chiều dọc được cấu trúc theo số lẻ (tính từ trái qua phải): gian thứ nhất có chiều rộng 2,3m, gian thứ hai (gian giữa) rộng 2,83m, gian thứ ba rộng 2,25m, hai chái mỗi bên rộng 0,40m. Tính theo chiều ngang: từ tường hồi đến cột quân là 0,60m, từ cột quân đến cột cái là 1,2m, từ cột cái sau đến cột cái trước là 2m, từ cột cái trước đến cột quân trước là 1,1m, từ cột quân đến cột hiên là 1,2m.

Về kết cấu vì kèo: gồm có 4 vì đối xứng nhau về kiểu dáng kiến trúc: vì thứ nhất giống vì thứ tư (vì kèo hồi), vì thứ 2 giống vì thứ 3.

Cấu trúc của hai vì kèo hồi có 6 hàng chân cột gồm 2 cột lớn chạy từ mặt tảng vươn tới sát mái, đầu cột được bổ mộng để cho kẻ chuyền ăn mộng vào, đuôi kẻ được ăn mộng vào xà lòng (chỗ tiếp giáp giữa mõm kẻ bẩy, đầu xà lòng ăn mộng vào đầu cột quân). Ở phía trên mõm kẻ chuyền ở cả mái trước và mái sau là một câu đầu; trên lưng của câu đầu là hai trụ đứng được đứng trên đấu vuông thót đáy. Đầu của trụ đứng được bổ mộng én để cho kẻ ngồi ăn mộng vào, đuôi kẻ ngồi ăn mộng vào câu đầu, ở giữa tiếp giáp giữa câu đầu, cột cái mõm kẻ. Ở phía trên hai đấu trụ là một đấu ngang, trên đấu ngang là một guốc đỡ thượng lương nằm dọc. Và để đỡ các hoành tải là hệ thống lá dong ăn mộng vào các kẻ chuyền chạy từ sát đỉnh mái xuống đến tường hồi ở phía sau và cột hiên ở phía trước. Phía dưới câu đầu là hệ thống xà lòng chạy từ đầu cột quân ở mái trước và mái sau ăn mộng qua thân cột cái. Kiểu liên kết vì kèo hồi này làm cho vì kèo thêm vững chãi, chắc chắn.

Kết cấu của hai vì kèo giữa: về cơ bản giống nhau kiểu liên kết vì kèo hổi. Ở đây chỉ có 5 hàng chân cột, hệ thống xà lòng được thay thế bằng một quá giang ăn mộng vào thân cột lớn ở phía sau, đầu ăn mộng vào đầu cột quân ở phía trước. Hai cột lớn ở vì kèo hồi vừa có chức năng chịu lực, vừa làm nhiệm vụ thay thế hai đấu trụ, còn ở vì kèo giữa chỉ có một cột, còn một cột trốn và được thay thế bằng một đấu trụ đứng trên quá giang. Kiểu liên kết này nhằm mục đích để cho diện tích sử dụng của công trình được rộng rãi hơn.

Để ngăn cách giữa nhà trong và hiên nhà là hệ thống tường đốc được cấu trúc phía trên các bức xuân hoa cả 3 gian, phía dưới là hệ cửa gồm 3 cửa ra vào: cửa giữa (cao 1,6m, có 6 cánh, mỗi cánh rộng 0,35m - 0,40m), hai cửa bên (cao 1,6m, có 4 cánh, cánh rộng nhất 0,55m, cánh nhỏ rộng 0,32m). Các cánh cửa này đều làm theo kiểu bức bàn, chất liệu bằng gỗ lim. Xung quanh bốn mặt cửa là hệ thống khung bạo chắc chắn. Để tránh tà ma, trong quan niệm dân gian, ở phía trên còn gắn các mắt cửa (gồm 6 mắt cửa làm theo hình quả trám).

Trang trí kiến trúc: Nhìn chung, toàn bộ phần khung gỗ phía trong được bào trơn đóng bén, nhưng qua cấu trúc của mỗi vì, với cách tạo dáng để liên kết bởi các hệ thống câu đầu, quá giang, kẻ nguyền, kẻ ngồi, đấu trụ, làm cho mỗi vì có sự mềm mại và uyển chuyển. Ở các mảng chạm khắc của ngôi nhà chủ yếu tập trung ở xà đùi, đấu bát, các con rường, đấu trụ; đề tài ở đây là lá cúc hoá rồng chạm nổi, chữ thọ.

Nhà Hậu cung: Xây dựng lại vào tháng 5 năm Kỷ Mão có chiều dài 28m, rộng 2,9m; vì kèo gác chếnh, với hệ thống kèo suốt, đòn tay, rui mè bằng luồng, mái lợp ngói mũi, nền nhà lát gạch bát mào đỏ. Nhà Hậu cung chỉ có một cửa ra vào.

Nhà khách (nhà Sắp lễ): được dựng năm 1991 gồm 4 gian, 5 vì kèo bằng gỗ. Chiều dài 10m, lòng nhà rộng 5m, hiên rộng 1,7m. Gian 1 rộng 2,85m, gian 2 rộng 2,45m, gian 3 rộng 2,45m, gian 4 rộng 2,85m. Vì kèo gác chếnh, đòn tay rui mè bằng luồng, mái lợp ngói mũi, nền nhà lát gạch hoa.

Về bài trí đồ thờ: Bài trí trong nhà thờ họ Lê Huy được phân bố như sau:

Gian Hậu cung: là nơi đặt 1 án thờ lớn, là nơi thờ ông tổ của dòng họ Lê Huy, được xây bằng gạch và vôi vữa gồm 2 cấp, cấp trên có kích thước chiều dài 142m, cao 0,82m, rộng 0,86m. Cấp dưới có kích thước chiều dài 1,42m, cao 1,18m, rộng 1,19m. Lớp trên cùng được đặt một khám thờ cổ có kích thước chiều dài 1,28m, rộng 0,65m, cao 0,92m, đế cao 0,27m, phía dưới đặt ngai thờ 8 và bài vị, đài rượu, lớp dưới đặt mâm bồng, bát hương, ống hương và các đồ tế khí khác.

Nhà tiền đường: ở gian giữa là nơi thờ Gia tiên được đặt một hương án bằng gỗ có kích thước chiều dài 1,35m, cao 1,3m, rộng 0,80m, phía trên hương án đặt lư hương, bát hương, chân nến, cơi trầu, tam sự bằng đồng, lư hương, bát hương và một số đồ tế khí khác.

Phía trên được treo bức đại tự, ở dưới hai bên là bộ bát biểu, các câu đối được treo ở các cột của nhà Tiền đường.

Hai bên tả, hữu là nơi thờ con cháu trong dòng họ, mỗi bên đều đặt án thờ, trên án thờ là mâm bồng, đài nước, chân nến, bát hương,…

Hiện vật trong di tích:

Hiện nay, tại nhà thờ họ Lê Huy còn lưu giữ rất nhiều hiện vật có giá trị:

Hiện vật cũ: 01 Khám thờ; 02 Kiếm thờ; 01 Ngai thờ; 03 Bài vị; 01 Hòm sắc; 01 Bát hương sứ; 05 Đài nước; 05 Đài rượu; 03 Cơi trầu; 02 Mâm bồng; 02 Đèn đồng; 02 Hạc đồng; 02 Ống hương; 01 Giá chiêng; 01 Bộ ấm chén của vua Minh Mạng tặng (gồm 2 ấm, 1 chén to, 5 chén nhỏ, 3 đĩa) bằng sứ; 01 Khay gỗ; 02 Be rượu sứ; 01 Bàn thờ gỗ; 01 Mác sắt; 04 Chân nến; 01 Lư hương đồng; 01 Bộ Tam sự đồng; 02 Hạc đồng; 01 Đại tự; 02 Câu đối; 01 Bình vôi bằng sành; 01 Tam Sơn gỗ; 01 Bát hương sứ; 01 Gương thờ; 01 Sắc phong.

Hiện vật mới: 04 Bát hương sứ; 08 Câu đối; 01 Đại tự; 01 bộ Bát biểu; 02 Lộng; 01 Khám thờ; 01 Bài vị; 01 Bàn thờ; 02 Bình hoa.